Wstęp


Cześć! Jeśli jesteś tutaj, to albo myślisz o nauce w edukacji domowej albo planujesz wraz ze swoim dzieckiem wejść w nauczenie domowe. Niezależnie od tego, czy jesteś rodzicem, czy też uczniem, znajdziesz w tym poradniku wiele cenny rad, jak i unikatową perspektywę na to, w jaki sposób technologia zmienia oblicze edukacji domowej. Na koniec przygotowałem również dla potencjalnego maturzysty z biologii i/lub chemii pełen zestaw plików, który pomoże rozpocząć i prowadzić naukę do matury w edukacji domowej.

Lista pytań, na jakie odpowie ten poradnik

Poradnik ten przyjmuje formę spisu odpowiedzi na wiele różnych pytań, do których należą:

  1. Czy warto uczyć się do matury w edukacji domowej?
  2. Jak uczyć się do matury w edukacji domowej?
  3. Jakich błędów nie popełnić, gdy planujemy realizować nauczanie domowe na etapie liceum?
  4. Czy warto zrealizować kurs efektywnej nauki, gdy uczymy się całkowicie samodzielnie?
  5. W jaki sposób technologia oraz nowoczesne formy uczenia się zmieniają oblicze edukacji domowej?
  6. Jak możesz to wykorzystać?

Lista darmowych plików do nauki biologii i chemii

Jeśli szukasz konkretnych materiałów, które pomogą Ci zaplanować naukę, to znajdziesz je na końcu tego wpisu w formie plików do ściągnięcia. Niemniej zachęcam Cię również do lektury pełnej treści poradnika, gdyż to pozwoli Ci efektywniej wykorzystać przygotowane przeze mnie i mój zespół materiały.

Znajdziesz tam przykładowe plany nauki do matur z biologii i chemii, z podziałem na zagadnienia, jak i gotowe sesje nauki teoretycznej i odtwórkowo-zadaniowej, wraz z szacowanym czasem nauki. Ponadto znajdziesz tam plik z ponad 2200 zadaniami CKE gotowymi do druku, ułożonych działami, dzięki czemu łatwo i sprawnie przygotujesz sobie zadania maturalne do ich samodzielnego rozwiązania. Dodatkowo przygotowaliśmy plik z wymaganiami maturalnymi w formie checkboxów do odhaczenia, który pozwoli Ci monitorować swoją naukę i upewnić się, że masz zrealizowane wszystkie wymagania do matury. Plik ten powstał dla biologii, gdyż w tym względzie formuła 2015 i 2023, jak i wykreślone wymagania na rok 2024, są w jej przypadku możliwe do przeanalizowania. W przypadku chemii zdecydowanie lepiej i bezpieczniej będzie nauczyć się pełnego zakresu wymagań.

Krótko o autorze i projekcie Więcej niż Matura

Nazywam się Dariusz Chrapek, z wykształcenia jestem lekarzem, pedagogiem i niedługo również psychologiem ze specjalizacją wspierania rozwoju. Zawodowo pracuję jako projektant doświadczeń edukacyjnych, czyli wraz z zespołami programistów, projektantów, nauczycieli i ilustratorów tworzę materiały edukacyjne i platformy e-learningowe, które mają wspierać indywidualną naukę. Na ten moment z kursów, które stworzyłem wspólnie z zespołem, uczy się ponad 12 tysięcy osób rocznie, spędzając na platformie średnio ponad 400 godzin rocznie. Są to głównie studenci medycyny i maturzyści, choć coraz częściej uczą się z nami również lekarze (w ramach siostrzanego projektu Więcej niż LEK).

Piszę to, gdyż ten kontekst ma znaczenie. Jako lekarz i psycholog patrzę na rozwój z bardzo biologicznej perspektywy, wyraża się to między innymi w tym, że pracując jako trener efektywnej nauki i metodyk nauczania uwzględniam czysto biologiczne aspekty procesu przyswajania wiedzy. Wyraża się to w dużej mierze na uwzględnianiu w projekcie kursu sposobów, które wspomagają naturalny proces percepcji informacji. Te doświadczenia upewniły mnie w przekonaniu, że większości rzeczy możemy nauczyć się samodzielnie. W codziennej pracy analizuję wyniki nauki wielu różnych uczniów, w tym głównie osób, które uczą się samodzielnie. Między innymi dlatego w obszarze moich bliskich zainteresowań leży temat edukacji domowej, dla której również współtworzę i rozwijam projekt Więcej niż Matura. Czyli portal wspierający w prowadzeniu samodzielnej, spersonalizowanej nauki do matury ze stałym wsparciem nauczycieli i egzaminatorów za pośrednictwem specjalnej platformy e-learningowej, którą można wykorzystać między innymi do nauczania domowego.

Czym jest edukacja domowa? Czy warto korzystać z nauczania domowego?


Edukacja domowa w swej pierwotnej definicji oznaczała nauczanie prowadzone w domu, przez rodziców czy zatrudnionych w tym celu nauczycieli. Niemniej współcześnie przyjmuje ona często inny charakter, w szczególności na etapie liceum. Wynika to z faktu, że poziom niezależności licealisty w połączeniu z dostępem do nowoczesnych technologii pozwala na całkowicie samodzielne prowadzenie swojej nauki. Ważnym aspektem edukacji domowej jest również fakt, że odbywa się ona poza systemem szkolnym, choć nie całkowicie, gdyż uczeń musi zdać te same egzaminy, co osoba chodząca do szkoły.

Edukacja domowa z każdym rokiem zyskuje na popularności. W 2021 roku uczniów w nauczaniu domowym było 19 947 a w 2023 roku liczba ta wzrosła do 42 329. Dlaczego tak się dzieje?

Poza wspomnianym rozwojem oferty rynkowej, dla uczniów i ich rodzin ważnym motywatorem popychającym do decyzji o edukacji domowej jest kryzys szkolnictwa, który narasta od ponad dekady. Aktualnie przybiera on już wręcz obraz karykaturalny. Główną przyczyną kryzysu w mojej ocenie są braki kadrowe wśród nauczycieli, które spowodowane są niskimi zarobkami w zawodzie. To przekłada się na coraz mniejszą liczbę osób zainteresowanych prowadzeniem życia zawodowego w szkole. A to dalej przekłada się na jakość nauczania, która w połączeniu z przeładowanym programem nauki w szkole powoduje, że uczniowie bardzo dużo czasu w szkole po prostu marnują. Przy czym warto zaznaczyć, że poziom nasilenia tego zjawiska zależy od konkretnej szkoły.

Niezależnie od powyższych powodów uwarunkowanych zewnętrznie, warto również uświadomić sobie, że samonauczanie czy też nauczanie domowe z pomocą nauczycieli mają same w sobie bardzo wiele zalet. Do najważniejszej z nich należy fakt, że nauczanie domowe pozwala zdecydowanie lepiej wykorzystać czas. To oczywiście jest prawdą pod warunkiem, że rzeczywiście na poważnie podchodzimy do tematu. Druga kwestia to fakt, że takie nauczanie będzie bardziej spersonalizowane, co nie tylko może pozytywnie przełożyć się na efekty nauki ucznia, ale przede wszystkim na jego wewnętrzną motywację do uczenia się, co długofalowo stanowi motor napędowy rozwoju.

Te dwa czynniki w połączeniu czynią samonauczanie jedną z najefektywniejszych form uczenia się. Samonauka to aspekt edukacji domowej, który odgrywa kluczową rolę (w szczególności, gdy mówimy o nauczaniu domowym na etapie liceum).

Fakty i mity o edukacji domowej

Warto również zweryfikować swoje wyobrażenie o wielu popularnych opiniach, które nadal są żywe w polskim społeczeństwie. Dla przykładu: wiele osób uważa, że edukacja domowa to rozwiązanie głównie dla osób, które nie odnajdują się w systemie, mają problemy z socjalizacją lub po prostu z nauką. Jest to w mojej ocenie mit, gdyż nie wskazują na to żadne dane pochodzące z wiarygodnych badań. Podobnie jak porozmawia się z rodzinami będącymi w edukacji domowej, to okaże się, że często są to rodziny, które żyją w ruchu, gdzie cała rodzina co jakiś czas zmienia miejsce zamieszkania ze względu na pracę rodziców. Coraz częściej w edukacji domowej są osoby, które same wpadły na ten pomysł, a nie ich rodzice. Wynika to z faktu, że dostęp do technologii, materiałów edukacyjnych, kursów online, jak i szkół online bardzo wzrósł w ciągu ostatnich 15 lat i młodzi ludzie po prostu zdają sobie z tego sprawę i często świadomie z tego korzystają.

Inny mit to myślenie, że dzieci uczące się w edukacji domowej często są pozostawione same sobie i z tego powodu będą miały problem z odnalezieniem się w społeczeństwie. Jednak obserwacje wskazują coś innego, wręcz przeciwnego. Duża ilość wolnego czasu, jak i bliższa relacja z rodzicami i nauczycielami ze względu na spersonalizowany plan nauki i bardziej osobiste podejście powodują, że osoby w edukacji domowej mogą mieć wręcz więcej okazji do budowania głębokich relacji. Po prostu nadal dom i rodzina to główne źródło socjalizacji, więc jeśli jesteśmy więcej w domu, a rodzice angażują się w proces nauki, to też nie ma powodu, by sądzić, że proces socjalizacji zostanie zaburzony. A z perspektywy młodej osoby dorastającej w 2023 roku i tak kontakt z rówieśnikami w większości wydarza się online; w tym względzie możliwości pozostają niezmienne.

Kolejna kwestia to błędne wyobrażenie rodziców, którzy przeceniają wkład nauczyciela w rozwój dzieci, a nie dostrzegają tego, ile czasu dziecko marnuje w szkole. Naturalnie szkoły są różne i jedne lepiej organizują czas ucznia, a inne gorzej. Nie zmienia to w mojej ocenie jednej ważnej rzeczy. Mianowicie: im dziecko jest starsze, tym ważniejsza dla rozwoju zaczyna być po prostu indywidualna nauka i praca. W szczególności jeśli dziecko wie, jak się uczyć efektywnie i ma do tego gotowe narzędzia, które zostały stworzone dokładnie w tym celu.

Plusy i minusy nauczania domowego

Do plusów nauczania domowego można zaliczyć bardzo wiele aspektów, niemniej w tym poradniku chciałbym się skupić na kilku, które w mojej ocenie są fundamentalne.

Po pierwsze, wysoki poziom personalizacji nauki. Oznacza to, że uczeń może uczyć się tego, czego chce, wtedy, gdy chce i ma na to siły. W dodatku może to robić w takim tempie, w jakim chce i przy wykorzystaniu różnorodnych metod. Jeśli do tego uczeń ma wsparcie nauczyciela zawsze wtedy, gdy potrzebuje rozwiać swoje wątpliwości, to zasadniczo ciężko wymyślić lepszą metodę uczenia się.

Dodatkowo uczeń nie jest ograniczany średnim poziomem nauki osób w klasie, który determinuje charakter lekcji i metodę pracy nauczyciela z grupą. Pokuszę się o śmiałe stwierdzenie, że w tradycyjnej polskiej szkole na typowej lekcji ⅓ uczniów wie za mało, by z niej skorzystać, ⅓ uczniów wie za dużo i się nudzi, marnując czas, i tylko ⅓ realnie korzysta na tym, co się dzieje w klasie. Nauczanie domowe rozwiązuje ten problem.

Po drugie, wysoki poziom efektywności wykorzystania czasu. Ten aspekt wiąże się z jednej strony ze wspomnianą wcześniej personalizacją nauki, gdyż personalizacja podnosi efektywność. Niemniej, wzrost efektywności edukacji domowej wynika również z faktu, że uczeń nie marnuje czasu na naukę przedmiotów, których wie, że nie potrzebuje. Podobnie nie musi uczestniczyć w życiu szkoły czy chociażby uczyć się wtedy, gdy jest zmęczony lub niewyspany. Wszystko to w połączeniu podnosi efektywność wykorzystania czasu.

Po trzecie, większa wolność w organizacji czasu, zarówno tego związanego z nauką, jak i czasu poświęcanego na pasje, relacje czy rozrywkę. Ciężko to przecenić, w szczególności w czasach, gdy w szkołach program jest przeładowany. Choć trzeba zaznaczyć, że ten aspekt może być mieczem obosiecznym, gdyż nie każda młoda osoba będzie miała pomysł na zaplanowanie sobie czasu samodzielnie, stąd zaangażowanie rodziców powinno być tym większe, im o młodszym człowieku myślimy.

Po czwarte, warto zaznaczyć fakt, że nauka domowa wymaga większej samodyscypliny, ale też pomogą ją rozwijać, co przyda się na kolejnych etapach życia. Po prostu od momentu pójścia na studia de facto większość osób już rozwija się całkowicie samodzielnie i niezależnie, czyli na zasadach podobnych do tych, które stoją u podłoża nauczania domowego.

Jakie są minusy edukacji domowej?

Problem z wyróżnieniem minusów edukacji domowej jest taki, że w dużej mierze są to aspekty, które można zaadresować i w jakimś stopniu rozwiązać. Wszystko zależy od tego, jak dobrze edukacja ta jest poprowadzona. Do obszarów, które mogą rodzić trudności, można zaliczyć:

  1. Mniej okazji do nauki współpracy i budowania relacji z rówieśnikami. Dla wielu osób to właśnie szkoła przywołuje dobre wspomnienia, związane z czasem spędzonym z przyjaciółmi, szkolnymi wycieczkami czy nauczycielami, którzy mocno wpłynęli nasze wyobrażenie o życiu.
  2. Fakt, że trudno jest dziecko uczącemu się w domu osiągnąć wyższy poziom wiedzy niż posiadają rodzice. To jest debatowalne naturalne, bo rodzice mogą ten problem zaadresować na wiele problemów. Niemniej jest to coś, czego warto być świadomym. Przy czym osobiście uważam, że przy aktualnym dostępie do wiedzy i możliwości rozwoju przez Internet problem ten jest marginalny, tym bardziej, że aktualne pokolenie rodziców młodych ludzi jest już pokoleniem cyfrowym, więc i oni zdają sobie sprawę z tych możliwości.

Przygotowanie do matury w edukacji domowej – biologia i chemia


Jako że zawodowo najwięcej mam wspólnego z nauczaniem na etapie liceum, to też na tym chciałbym się najbardziej teraz skupić. Ostatecznie to jest głównym tematem przewodnim tego poradnika. Zatem przejdźmy do konkretów.

Jak zaplanować naukę?

Jeśli planujesz samodzielnie przygotować się do matury z biologii lub chemii, to należy zacząć od przygotowanie wszystkich materiałów do nauki. Kolejny krok to analiza wymagań egzaminacyjnych i poukładanie poszczególnych zagadnień w plan nauki.

Sam plan nauki zdecydowanie warto podzielić od samego początku na dwa typy sesji nauki. Sesję nauki teorii oraz sesję nauki odtwórkowo-zadaniowej, w ramach której powtarzasz, systematyzujesz wiedzę i przede wszystkim ćwiczysz rozwiązywanie zadań maturalnych.

Tak stworzone sesje nauki następnie warto osadzić w konkretnym harmonogramie nauki. Polega to na tym, że każdemu z dni tygodnia przypisujesz stałe sesje nauki i przedmioty, których będziesz się uczyć. Pozwoli Ci to wypracować stały rytm nauki oraz łatwo monitorować tempo i efekty uczenia się. Jest to bardzo ważne, gdy uczymy się wielu przedmiotów przez długie miesiące.

Wątek planowania nauki do matury jest bardzo obszerny i stanowi temat dla kilku osobnych poradników. Tak się składa, że takie poradniki posiadamy, dlatego jeśli chcesz wejść w temat głębiej, to zapraszam Cię pod poniższe linki. Znajdziesz tam dokładne szacunki czasowe, jakie trzeba wziąć pod uwagę, jak i gotowe plany nauki, w których materiał do matur z biologii i bhemii masz podzielony na sesje.

⇒ Poradnik „Jak przygotować się do matury z biologii?”
⇒ Poradnik „Jak przygotować się do matury z chemii?”
⇒ Poradnik „Kiedy warto zacząć uczyć się do matury? Matura z biologii i chemii”

Z czego się uczyć?

Możliwości jest bardzo wiele. Podręczniki, repetytoria, zbiory zadań, kursy online, darmowe wykłady na YouTube czy np. kursy z wbudowanymi korepetycjami Więcej niż Matura. Wybór sposobu nauki zależy w dużej mierze od indywidualnych preferencji jak i od umiejętności efektywnego uczenia się, w tym przede wszystkim w zakresie organizacji własnej nauki. Im lepiej sobie z tym radzisz, tym mniej będziesz potrzebować pomocy. I naturalnie im gorzej sobie z tym radzisz, to większy zysk osiągniesz dzięki wykorzystaniu dodatkowej pomocy. W tym względzie można wyróżnić trzy sposoby nauki, które właśnie różnią się tym aspektem. Dlaczego tak?

Dlatego że jest to aspekt, który w największym stopniu wpływa na sposób uczenia się, intensywność uczenia się, czasochłonność nauki, poziom stresu, jaki odczuwa uczeń, a wszystko to składa się zasadniczo na efektywność przygotowania do matury.

Sama matura nie jest trudna merytorycznie. Ona jest trudna ze względu na ilość materiału. A z ilością materiału radzimy sobie dobrą organizacją nauki, harmonogramem pracy i porządkiem w materiałach do nauki. Jako że uczniowie z tymi aspektami mają najwięcej problemów, to też stanowią one główny powód trudności w zdaniu matury lub uzyskaniu wymarzonego wyniku.

Nauka samodzielna

Pierwszy i najbardziej oczywisty sposób przygotowania do matury to po prostu samodzielna nauka. Masz podręczniki, zbiory zadań CKE i wyjaśnienia. Chodzisz do szkoły i po szkole pracujesz samodzielnie. Jest to sposób, który w pełni może wystarczyć – tak długo, jak umiesz efektywnie się uczyć i dobrze organizujesz swoją pracę. Aby zrealizować ten sposób, potrzebujesz:

  1. Źródła wiedzy teoretycznej – podręcznika, filmów na YouTubie, kursu wideo.
  2. Źródła treści weryfikacyjnych – czyli zadań maturalnych (w formie zbioru lub bazy).
  3. Planu nauki podzielonego na naukę teorii i ćwiczenie zadań maturalnych.


Większość osób, które po prostu próbują zdać maturę, uczy się samodzielnie. Bo też zdecydowana większość maturzystów jest w stanie to zrobić samodzielnie. (Gdyby tak nie było, to znaczyłoby, że matura została źle skonstruowana).
Jednak nie wszystkich zadowala tylko zdanie matury. Mają ambicje i plany na wysokie wyniki, zatem takie osoby rzadziej uczą się same. Bo też czemu? Skoro można uzyskać pomoc i uczyć się lepiej?

Nauka samodzielna + korepetycje

Drugi sposób to nauka samodzielna wzbogacona o spotkania z korepetytorem, czyli tradycyjne korepetycje odbywające się na żywo lub online. Zaznaczę na wstępie, że nie chodzi tylko o chodzenie na korki. Chodzi o chodzenie na korki i regularną samodzielną naukę pomiędzy spotkaniami z korepetytorem. To bardzo ważne, bo w przeciwnym razie chodzenie na korki przestaje mieć sens.

Nadal potrzebujesz wszystkiego tego, co przy samodzielnej nauce. Korepetytor dodatkowo dostarcza Ci informacji zwrotnej i wskazuje Ci na rzeczy, których nie rozumiesz i musisz się na nich bardziej skupić. Zatem jest Twoim sterem podczas nauki. To naturalnie zwiększa jej efektywność.

Ale jest jeszcze jeden sposób. Taki, który pomaga nie tylko w dostarczaniu wiedzy, dostarczaniu informacji zwrotnej, ale również w całościowej organizacji procesu nauki. Najczęściej nazywany jest kursem. Takich kursów jest cała masa. Niektóre z nich to po prostu filmy wideo, które zasadniczo działają trochę gorzej niż książki, ale nas bardziej motywują. Są też takie, które rzeczywiście pomagają w układaniu planu, ale nie mają wbudowanych korepetycji czy interaktywnej bazy zadań maturalnych, więc te aspekty nadal spoczywają na głowie ucznia.

Nauka samodzielna + korepetycje + kurs

Nauka trzecim sposobem to nauka polegająca na tym, że maturzysta realizuje plan nauki do matury na przestrzeni wielu miesięcy zgodnie z indywidualnym planem, ale na bazie programu kursu, który realizuje konkretny cel edukacyjny. Dodatkowo w toku indywidualnej realizacji takiego kursu uczeń ma stały kontakt z korepetytorem zawsze wtedy, gdy tego potrzebuje. Niezależnie od dnia i godziny.

Taki kurs również mierzy tempo nauki, dostarcza informacji zwrotnych na temat aspektów nauki, których nawet korepetytor nie jest w stanie zaobserwować. Nie jest w stanie, bo nie widzi ucznia, gdy ten sam siedzi w domu. A platforma e-learningowa zbiera dane o aktywności ucznia, analizuje je i jeśli widzi coś niepokojącego, informuje o tym.

Zatem kurs stanowi ramę i strukturę dla całej nauki ucznia, odciąża go z całej pracy organizacyjnej – co ogromnie podnosi efektywność w długofalowej perspektywie. Wystarczy się zalogować, by było od razu wiadomo, czego mam się uczyć, jakie jest moje tempo i co mi zostało do zrobienia, czy zdążę na czas. Jest to sposób, który po prostu działa, bo czerpie to, co najlepsze, z różnych sposobów przygotowania do matury i technik uczenia się.

Kursy Więcej niż Matura na ten moment przygotowują w ten sposób tylko z biologii i chemii, zaś z innych przedmiotów na rynku polskim takich kursów nie ma. Jest to bardzo dobra metoda przygotowania, bo masz wszystko w jednym miejscu, od teorii po zadania, aż po korki; w dodatku jest to znacznie tańsze i efektywniejsze od klasycznych korepetycji. Jednak nie jest to wpis stricte o tych kursach, dlatego jeśli zdajesz biologię lub chemię, to zapraszam Cię do sekcji „Poradniki maturzysty” lub na podstronę Kursu maturalnego z Biologii i Kursu maturalnego z Chemii.

Niezależnie od wybranego sposobu nauki, każdy maturzysta ma jeden temat, który musi dobrze przemyśleć. Mianowicie…

Jak uczyć się efektywnie?

Jako trener nauki często jestem pytany, czym różni się efektywna nauka od szybkiej nauki. Definicje nie są jednoznaczne, ponieważ to, co uważane jest za szybkie, zależy od rzeczywistej ilości pracy do wykonania. Dlatego dla mnie szybka nauka to taka, w której poświęcam do 20% czasu na realizację konkretnego celu edukacyjnego w odniesieniu do ilości czasu, jaką standardowo poświęciłaby na to reszta ludzi. Dla przykładu: większość osób uczy się do matury między 6– 9 miesięcy, a ja to zrobię w maksymalnie 1– 2 miesiące. Wówczas mogę powiedzieć, że to jest szybka nauka, właściwie nauka na ostatnią chwilę.

Efektywna nauka to taka, która daje efekty. Oznacza to, że niezależnie od tego, ile godzin poświęcasz na naukę, to każda godzina spędzona nad książką przyniesie Ci zamierzone efekty w postaci trwałego zapamiętania materiału, co z kolei przełoży się na wysoki wynik maturalny.

Szybka nauka może być efektywna. Ale w większości przypadków tak nie jest. Wynika to z prostego faktu. Gdy mamy bardzo dużo materiału do nauki i skrócimy całościowy czas nauki, to, owszem, nauczymy się części materiału bardzo dobrze, ale nie nauczymy się całości bardzo dobrze, zatem szansa na wysoki wynik będzie bardzo niska. Dlatego większość osób woli uczyć się na spokojnie, systematycznie i regularnie np. 3–4 razy w tygodniu przez 9 miesięcy. Bo nie jest to męczące, a w dodatku: jest efektywne.

Dlatego naukę na ostatnią chwilę stanowczo odradzam. Przynajmniej tak długo, jak zależy Ci na wyniku maturalnym. A moim zdaniem powinno. Bo matura, wbrew temu, co wiele osób mówi, naprawdę sprawdza wiedzę, sprawdza umiejętności i, co najważniejsze, poziom samodyscypliny, niezbędny do kontynuowania kształcenia na studiach, które tej samodyscypliny będą wymagać jeszcze więcej.

Jednak samodyscyplina i systematyczność to nie wszystko. Można do tego podejść mądrze. Im lepsze metody i techniki wybierzesz, tym mniej czasu poświęcisz na przygotowanie, czyli mniej czasu i samodyscypliny będziesz potrzebować.

Techniki nauki –  wysoko efektywne

Techniki uczenia się, które przynoszą efekty, to wszystkie techniki, które stymulują proces odtwarzania informacji z pamięci długotrwałej do pamięci operacyjnej. To tak zwane powtórki, choć ja wolę mówić „odtwórki”.

Proces aktywnego odtwarzania dosłownie systematyzuje wiedzę i buduje w nas poczucie kompetencji, poczucie, że wiemy, co umiemy, a czego nie umiemy. To jest bardzo ważne. Musisz wiedzieć dokładnie, co umiesz, a czego nie, aby mądrze wykorzystać czas do nauki. Zatem techniki wysoko efektywne to inaczej aktywne metody uczenia się. Aktywne, czyli takie, w której to osoba ucząca się kontroluje tempo, wszystko to, na czym utrzymuje uwagę i czego się uczy. Zatem jest sobie sama wodzem i sterem w procesie nauki.

Do tych technik zaliczamy:

  1. Pracę z fiszkami (ale bez podglądania i czytania) – do ćwiczenia odpamiętywania faktów.
  2. Rozwiązywanie zadań maturalnych – ale tylko, gdy najpierw robimy to samodzielnie, a dopiero później doczytujemy.
  3. Zadawanie pytań i dyskutowanie o tym, czego nie rozumiemy.
  4. Pomaganie innym w nauce – czyli tłumaczenie innym tego, co wiemy.
  5. Tworzenie notatek – zarówno takich, które służą zrozumieniu tego, co czytamy, jak i tych, które służą nam dalej do odtwórek.
  6. Samodzielna analiza informacji w oparciu o pytania i naszą aktualną wiedzę.
  7. I punkt najważniejszy: połączenie poprzednich 6 technik w zmienny system nauki.

Techniki nauki –  nisko efektywne

W przeciwieństwie do technik wysoko efektywnych, techniki nisko efektywne polegają w dużej mierze na nadmiernej dominacji jednej z technik lub na stosowaniu technik nauki biernej. Bierna nauka to nauka polegająca na podążaniu za kimś/czymś – za nauczycielem (bo go słuchamy), za wideo (bo je oglądamy), za nagraniem audio (bo go słuchamy) lub biernym czytaniem podręczników czy nawet naszych notatek.

Zatem do technik nisko efektywnych zaliczamy:

  1. Naukę z wykładów wideo.
  2. Korepetycje prowadzone bez indywidualnego harmonogramu nauki pomiędzy spotkaniami.
  3. Naukę z podcastów.
  4. Bierne czytanie podręczników lub własnych notatek.
  5. Dominację jednej z powyższych metod w Twojej metodzie przygotowania do matury.


Niestety wszystkie powyższe techniki są biernymi formami nauki. Co dla większości osób jest zaskoczeniem i powodem do smutku. Tak, kursy wideo w ramach przygotowania do dużych egzaminów nie są dobrym wyborem, nie są efektywną metodą. Powodów jest więcej niż te, które przytoczyłem przed chwilą, ale tutaj w ten temat nie chciałbym się bardziej zagłębiać, bo nie jest to celem tego poradnika. Podobnie korepetycje: jeśli nasza metoda polega tylko na nich, to nie jest efektywna. Poza korkami powinniśmy mieć dodatkowo nasz indywidualny harmonogram pracy, by odpowiednio do korków się przygotować i dobrze wykorzystać czas z nauczycielem.

Robienie własnych notatek to efektywna metoda, a czytanie ich już nie? Nie do końca. Bierne podążanie za notatkami poprzez jedynie ich czytanie nie jest efektywną praktyką. Ludzie często popełniają ten błąd, myśląc, że nauka z notatek ogranicza się do ich przeczytania. Tak jednak nie jest.

Notatki tworzysz na początku po to, aby przesiać i przeselekcjonować materiał. W trakcie powtórek wracasz do notatek wtedy, gdy napotykasz trudności, nie rozumiesz pewnych kwestii, masz problem z rozwiązaniem zadania lub coś Ci umknęło podczas nauki z fiszek. Samo czytanie i przeglądanie notatek, chociaż może przynieść pewne korzyści, nie stanowi kompleksowej metody przygotowania. Ograniczanie się do tej praktyki może nie przynieść oczekiwanych rezultatów.

Oczywiście metody te są nisko efektywne, a nie zupełnie nieefektywne. Oznacza to jedynie, że jeśli wymienione wyżej techniki będą nadmiernie dominować w Twoim sposobie nauki, to wymarzone efekty mogą się nie pojawić.

Jak dbać o motywację do nauki?

W nauczaniu domowym bardzo ważną rolę odgrywa dbanie o motywację do nauki. W tym względzie kluczowe są trzy aspekty. Świadomość celu nauki, nasze poczucie skuteczność w uczeniu się oraz wsparcie ze strony otoczenia.

Jeśli interesuje Cię ten temat i chcesz zadbać o swoją motywację lub motywację swojego dziecka, to zapraszam Cię pod poniższy link, do poradnika, który przybliży Ci praktyczny model, który pomaga w budowaniu wewnętrznej motywacji do nauki.

⇒ Poradnik „Jak budować motywację do nauki?”

Edukacja domowa z Więcej niż Matura – na czym polega?


Więcej niż Matura to efektywna nauka na poważnie z nastawieniem na osiągnięcie wysokich wyników. Polega na realizacji gotowych lekcji teoretycznych i odtwórkowych ze stałym wsparciem nauczycieli oraz egzaminatorów, którzy odpowiadają na pytania i sprawdzają rozwiązania zadań. Wszystko odbywa się na nowoczesnej platformie e-learningowej.

Dzięki połączeniu teorii, bazy zadań maturalnych i korepetycji w jednym miejscu całkowicie zastępuje inne formy nauki. Pozwala znacznie podnieść efektywność nauki dzięki spersonalizowanemu planowi nauki, dostępności platformy, jak i możliwości zadawania pytań 24/7 przez cały okres trwania dostępu do kursów.

Czas nauki do matury zależy od wyniku, jaki chcesz osiągnąć. Kursy zostały zaprojektowane tak, aby realizacja biologii i chemii razem była możliwa w 6–12 miesięcy. Realizacja jednego kursu zajmuje około 150–250 godzin.

Dlaczego sprawdzają się w edukacji domowej?

Dlatego że były tworzone z intencją zostania wykorzystanymi w edukacji domowej. Dosłownie nasze kursy powstały w celu niesienia pomocy osobie, która chce od początku do końca zrealizować samodzielnie wszystkie działania, które przybliżą ją do uzyskania wymarzonego wyniku na maturze.

W tym względzie kursy realizują 5 filarów efektywnej nauki: selekcję wiedzy, plan pracy, systematyzację wiedzy, wspólną naukę i motywację. Są to filary, które wykorzystujemy do projektowania materiałów edukacyjnych i kursów e-learningowej dla maturzystów, studentów medycyny i lekarzy. Ich dobre uwzględnienie w projekcie kursu pozwala na realizację wielu zasad efektywnego uczenia się.

Co ważne, plan nauki z kursem obejmuje Twój cały przewidziany czas nauki, bo Więcej niż Matura planuje za Ciebie wszystko – odtwórki, czytanie teorii, konsultacje z nauczycielem… wszystko masz w jednym miejscu.

Gotowe materiały do nauki – selekcja wiedzy

Przede wszystkim na kursach Więcej niż Matura otrzymujesz gotowy indywidualny plan nauki. Całość wiedzy i zadania maturalne podzielone są lekcje teoretyczne i odtwórkowe. Na platformie masz również nowoczesną bazę zadań maturalnych, która pozwala na rozwiązywanie zadań w trzech trybach: samodzielnie, ze wskazówkami i wyjaśnieniem krok po kroku. W dodatku, Twoja propozycja rozwiązania zadania maturalnego będzie sprawdzona przez egzaminatora zawsze wtedy, gdy zgłosisz taką chęć.

Narzędzia do planowania nauki – plan pracy

Platforma e-learningowa monitoruje Twoją naukę, wskazując tempo oraz informując Cię o tym, czy masz zaległości względem planu. W zależności od Twojej sytuacji wyświetla Ci konkretne porady, które pomogą Ci adekwatnie zmienić plan nauki.
W ramach kursu masz również możliwość konsultacji swojego planu na naukę z metodykiem nauczania, który pomoże Ci ułożyć plan, tak aby uwzględniał wszystkie Twoje potrzeby.

Odtwórki i baza zadań maturalnych – systematyzacja wiedzy

Na platformie masz również zaplanowane powtórki materiału, pracę z pytaniami otwartymi w formie fiszek, jak i pracę z zadaniami maturalnymi. Baza zadań podpowie Ci, z jakich działów idzie Ci najgorzej oraz jakie typy zadań maturalnych sprawiają Ci najwięcej trudności. To pozwoli Ci monitorować tempo oraz efekty nauki, a jest to jeden z efektywnych nawyków edukacyjnych.

Wbudowane korepetycje – wspólna nauka

Unikatową cechą projektu Więcej niż Matura (a także siostrzanego projektu Więcej niż LEK) są wbudowane korepetycje polegające na tym, że możesz zadać każde pytanie, o każdej porze dnia i nocy, a nauczyciel odpowie Ci kontekstowo w formie tekstowo-wizualnej. Jest to możliwe dzięki nowoczesnej platformie, która wyświetli Ci od razu odpowiedź na Twoje pytanie, jeśli takie samo pytanie zostało już zadane. Zaś jeśli Twoje pytanie jest nowe, to w godzinach 9:00–20:00 nasi nauczyciele na bieżąco na nie odpowiedzą.

W ramach projektu Więcej niż LEK, który pomaga w nauce przyszłym lekarzom, uczy się już 58% wszystkich studentów medycyny w Polsce! Dlaczego? Dlatego, że na tych studiach większość pracy i nauki to samonauka, dlatego ten system tak dobrze się sprawdza i studenci tak intensywnie z niego korzystają.

Kurs Efektywnej Nauki – pierwszy krok w edukacji domowej


Jeśli maturę masz jeszcze daleko przed sobą albo myślisz o rozpoczęciu nauczania domowego, to warto przemyśleć temat efektywnej nauki. Nauczanie domowe będzie wymagać dużo samodyscypliny, ale też wiedzy i umiejętności w zakresie planowania i organizowania nauki, stawiania celów edukacyjnych, umiejętności monitorowania ich realizacji czy dobrego tworzenia notatek.

Jeśli chcesz rozwinąć się w tym aspekcie, to zapraszam Cię serdecznie na Kurs Efektywnej Nauki, który prowadzę za pośrednictwem platformy e-learningowej. Poznasz na nim 5 filarów efektywnej nauki, które dzielą się na 30 zasad efektywnej nauki.

Celem kursu jest przekazanie Ci wiedzy z zakresu biologii i psychologii procesu uczenia się oraz wypracowanie 5 efektywnych nawyków edukacyjnych. Należą do nich: planowanie nauki, monitorowanie nauki, organizacja i systematyzacja wiedzy, notowanie oraz aktywne odtwarzanie wiedzy.

Poznanie tych zagadnień oraz wypracowanie odpowiednich nawyków w mojej ocenie może stanowić ważny pierwszy krok w decyzji o przejściu na edukację domową. Przy czym tutaj chciałbym zaznaczyć, że kurs jest stworzony dla licealistów i studentów, stąd na wcześniejszych etapach edukacji się nie sprawdzi.

Na sam koniec, zgodnie z obietnicą, chciałbym Ci podrzucić wszystkie przydatne pliki, które znajdziesz również w innych poradnikach w sekcji „Poradniki maturzysty” na naszej stronie internetowej.

Zbiór zadań


Link do wszystkich zadań maturalnych CKE z ostatnich 11 lat, podzielonych na działy i gotowych do druku.

⇒ Zbiór zadań CKE – z podziałem na działy – matura z chemii
⇒ Zbiór zadań CKE – z podziałem na działy – matura z biologii

Wymagania maturalne z biologii

Plik do z listą zagadnień wymaganych na maturę z biologii, wraz z wykreślonymi na rok 2024 zagadnieniami. W kolejnych latach zagadnienia zakreślone na czerwono będą znowu wymagane.

⇒ Link do wymagań egzaminacyjnych egzaminu z biologii – formuła 2023
⇒ Link do wymagań egzaminacyjnych egzaminu z biologii – formułą 2015

Gotowe plany nauki do matur z biologii i chemii

Poniżej wrzucam gotowe plany nauki, które są planami domyślnymi na kursach Więcej niż Matura. Zasadniczo pozwolą Ci zaplanować sobie naukę od początku do końca, nawet jeśli nie bierzesz udziału w naszych kursach.

⇒ Plan nauki do matury z biologii
⇒ Plan nauki do matury z chemii

Zakończenie – podsumowanie porad

Decyzja o rozpoczęciu edukacji domowej wymaga analizy i przygotowań. Mam nadzieję, że ten poradnik pozwolił Ci zbudować sobie bardziej szczegółowe wyobrażenie na temat tego zagadnienia.

Trzymam kciuki za decyzję i za naukę! I raz jeszcze zapraszam na kursy Więcej niż Matura, które zdecydowanie pozwolą Ci podnieść efektywność Twojej nauki. Na ten moment przygotowaliśmy biologię i chemię, niemniej w kolejnych latach pojawią się kolejne przedmioty. Wydarzy się to najpewniej od 2025 roku.

Tymczasem, powodzenia!