Wstęp – Matura z Biologii


W dzisiejszych czasach egzamin maturalny stanowi istotny kamień milowy w życiu każdego maturzysty, otwierając drzwi do dalszego kształcenia i decydując o przyszłości zawodowej. Dla tych, którzy kierują swoje kroki w stronę medycyny oraz nauk przyrodniczych, egzamin maturalny z biologii staje się szczególnie istotnym wyzwaniem. Zwłaszcza dla przyszłych medyków, wysoki wynik matury z biologii może otworzyć lub zamknąć drzwi wymarzonej uczelni medycznej.

Zrozumienie skomplikowanych procesów życiowych, analiza różnorodności organizmów czy interpretacja danych z eksperymentów – to tylko niektóre aspekty, które sprawiają, że biologia na maturze staje się jednym z najbardziej wymagających przedmiotów. Nie mniej ważna staje jest umiejętność konstruowania odpowiedzi zgodnych z poleceniem i wykorzystujących zarówno własną wiedzę maturzysty, jak również informacje zawarte w treści zadań. Z tego powodu powtórki do matury z Biologii muszą być starannie przemyślane i odpowiednio zaplanowane.

Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie najtrudniejszych zagadnień z biologii na maturze oraz wskazanie najważniejszych zagadnień biologicznych, działów oraz rodzajów zadań maturalnych do nauki i powtórki do matury z Biologii. Na podstawie analizy raportów komisji egzaminacyjnych z lat 2015-2023 dotyczących matur majowych w formule 2015 i 2023, a także danych z platformy e-learningowej Więcej niż Matura,jak i zadań maturalnych z arkuszy CKE, prześledzimy obszary, które najczęściej pojawiają się na egzaminie maturalnym z biologii. Jednocześnie skupimy się zadaniach sprawiających maturzystom najwięcej trudności, analizując, dlaczego właśnie te zagadnienia są kluczowe w kontekście egzaminacyjnym i jakie umiejętności są niezbędne do ich skutecznego opanowania w trakcie powtórek do matury z biologii.

W miarę rozwijania tematu skoncentrujemy się także na praktycznych wskazówkach, które mogą pomóc maturzystom w skutecznym przyswajaniu wiedzy i umiejętności podczas powtórek do matury oraz pokonaniu trudności związanych z pierwszym poważnym wyzwaniem edukacyjnym, jakim jest matura z biologii

Najczęstsze zagadnienia na maturze z Biologii – Bioróżnorodność i klasyfikacja


Najczęściej pojawiającym się działem na maturze z biologii jest Bioróżnorodność i klasyfikacja – 28.42% wszystkich zadań na maturze to zadania z tego właśnie zakresu. Tematyka bioróżnorodności pojawia się każdego roku, najczęściej w postaci zadań dotyczących tkanek roślinnych i różnych aspektów fizjologii roślin (głównie pobieranie i transport substancji oraz rozmnażanie roślin), sprawiając dość duże problemy maturzystom – średnie wykonanie najtrudniejszych zadań (odsetek poprawnych odpowiedzi na maturze) wynosi 15% na przestrzeni analizowanych lat.

Najważniejszymi zagadnieniami do powtórki przed maturą z biologii z tego działu jest transport asymilatów oraz ruchy roślin – średnie wykonanie zadań poświęconych tym zagadnieniom nie przekroczyło 10%. Maturzyści korzystający z bazy zadań Więcej niż Matura wykazują o wiele wyższy poziom przygotowania z tych zagadnień – na kilka tysięcy odpowiedzi udzielone w ostatnich miesiącach do zadań z fizjologii roślin 75,33% to odpowiedzi poprawne.

Największe trudności z odpowiedzią na zadania maturalne z tego działu wynikają po pierwsze z jego obszerności – treści dotyczące różnorodności i fizjologii roślin oraz różnorodności zwierząt zajmują w szkole ponad rok nauki, a na naszym kursie to 15 lekcji teoretycznych.

Po drugie, w zadaniach maturalnych z tego działu 26,32% (30 na 114 wszystkich zadań z tego działu jeśli chodzi o zadania, które pojawiły się maturze) to polecenia “wykaż” oraz “wyjaśnij”, wymagające od zdających najbardziej precyzyjnych i rozbudowanych odpowiedzi otwartych, często nieuznawanych przez CKE z powodu niewielkich lecz istotnych uchybień w precyzji zastosowania odpowiedniej terminologii biologicznej lub dokładności przeanalizowania treści zadań. W trakcie powtórek do egzaminu maturalnego z biologii musisz zarezerwować sobie więcej czasu na utrwalenie takich treści, a także gruntownie przećwiczyć odpowiadanie na wspomniane wyżej polecenia. 

Przykładowe zadania: maj 2022 (formuła 2015), zad. 9. 

https://biologia.wiecejnizmatura.pl/app/assessments/banks/1?page=2&assessmentOverlayId=3128

Funkcjonowanie organizmu zwierzęcego na maturze z Biologi


Kolejnym działem najczęściej pojawiającym się na maturze z biologii w latach 2015-2023 jest Funkcjonowanie organizmu zwierzęcego – 23,76% wszystkich zadań maturalnych to zadania z tego działu. Zadania dotyczące zagadnień fizjologii zwierząt i człowieka pojawiły się niemal co roku (wyjątkiem był rok 2019, w którym w majowym arkuszu nie było ani jednego zadania z tego działu). Najczęściej najtrudniejsze zadania dotyczyły układu pokarmowego (19,04% zadań), układu dokrewnego (19,04%) oraz układu oddechowego i krwionośnego (po 11,90%).

Najwięcej problemów maturzystom sprawiały zadania dotyczące trawienia i wchłaniania tłuszczów (średnie wykonanie na poziomie 23%), a średnie wykonanie wszystkich zadań dotyczących układu pokarmowego wyniosło 17,73%. Zadania dotyczące układu dokrewnego były poprawnie wykonane na poziomie ok. 21%, a w przypadku układu oddechowego i krwionośnego – odpowiednio 19,25% i 17,34%. Najtrudniejszymi zagadnieniami z całego działu, oprócz trawienia i wchłaniania tłuszczów, okazały się zadania z układu krwionośnego (6% skutecznych odpowiedzi) – największym problemem dla maturzystów była tematyka związana ze współpracą układu krwionośnego z oddechowym w zakresie transportu hemoglobiny i jej powinowactwa do tlenu w różnych warunkach.

Co ciekawe, kursanci WNM odpowiadający na zadania maturalne z tych tematów osiągnęli skuteczność na poziomie 71,92-76,31%, przy czym należy zaznaczyć, że w większości rozwiązywali te zadania w ciągu kilku dni od realizacji lekcji teoretycznej z tego zakresu oraz jest to grupa osób nastawiona na osiąganie wysokich wyników.

Największych trudności z odpowiedzią na zadania z opisanej powyżej tematyki należy upatrywać w szczegółowości zagadnień poświęconych fizjologii człowieka realizowanych w szkole, poziomie złożoności treści zadań maturalnych (często są to zadania z rozbudowaną treścią, wymagającą dokładnej analizy), a także typem poleceń – połowa z nich to polecenia otwarte, wymagające uzasadnienia, wyjaśnienia lub wykazania zależności. W trakcie powtórek do matury koniecznie przeznacz odpowiednią ilość czasu na opanowanie terminologii z zakresu fizjologii człowieka, a także poćwicz odpowiadanie na zadania z poleceniami “wyjaśnij”, “wykaż” oraz “określ i uzasadnij”.

Przykładowe zadania: maj 2023 (formuła 2015), zad. 9.2

https://biologia.wiecejnizmatura.pl/app/assessments/banks/1?page=2&assessmentOverlayId=3243

Ekologia na maturze z biologii


Trzecim działem pod względem częstości występowania na maturze z biologii jest Ekologia i ochrona środowiska – zadania z tego działu stanowią 13,72% wszystkich zadań maturalnych, które pojawiły się na maturze z biologii w latach 2015-2023. Co roku na maturze najczęściej są to 3-4 zadania, ale w 2017 na maturze było aż 5 zadań z ekologii i ochrony środowiska. Zadania z tego działu najczęściej dotyczyły ekologii populacyjnej (53,57%) oraz ochrony bioróżnorodności (35,71%).

Pomimo faktu, że zadania z ekologii charakteryzują się najwyższą średnią skutecznością odpowiedzi (sięgającą powyżej 36%), nie brakowało wśród nich zadań stosunkowo trudnych, o średniej skuteczności na poziomie 14%, a nawet 3% (zadania dotyczące ochrony bioróżnorodności obszarów użytkowanych rolniczo). Na maturze w 2017 roku, aż 3 zadania z tego działu sprawiły poważne trudności maturzystom – tylko ok 15% z nich udzieliło poprawnych odpowiedzi na pytania dotyczące zależności między organizmami oraz ochrony środowiska. Były to (jak się łatwo domyślić) zadania otwarte, wymagające wyjaśnienia zjawiska, a także powiązania wiedzy z ekologii z innymi działami biologii (np. rozwoju owadów).

Przykładowe zadanie: rok 2016, zad. 8.2

https://biologia.wiecejnizmatura.pl/app/assessments/banks/1?page=2&assessmentOverlayId=1893

Zagadnienia z tego działu należy uwzględnić w powtórce do matury głównie ze względu na fakt, że jest to tematyka często pojawiająca się na egzaminie, a zadania często mają rozbudowaną treść i dużą liczbę poleceń wymagających połączenia ze sobą informacji różnych działów biologii, co wymagać będzie od Ciebie szczególnego skupienia w trakcie analizy treści zadania, a także konstruowania złożonych odpowiedzi, uwzględniających wiele informacji powiązanych ze sobą w ciągu przyczynowo-skutkowym.

Najtrudniejsze zagadnienia na maturze z biologii


Poza opisanymi wcześniej trudnościami z udzieleniem poprawnych odpowiedzi na zadania z działów najczęściej pojawiających się na maturze z biologii, nie sposób nie wspomnieć o najtrudniejszych tematach z biologii, często mrożących krew w żyłach maturzystom na sali egzaminacyjnej oraz spędzających sen z powiek przygotowującym się do matury z biologii. W przeanalizowanych przez nas egzaminach maturalnych w latach 2015-2023 w czołówce najtrudniejszych zagadnień biologicznych znalazły się:

  • cykl komórkowy oraz porównanie mitozy i mejozy – średnia skuteczność odpowiedzi na egzaminie wyniosła 1% w 2023 roku, 4% i 7% w 2018;
  • budowa białek – zagadnienie pojawiło się niemal każdego roku, sprawiając niekiedy sporo trudności maturzystom (skuteczność odpowiedzi na pytania o budowę białek sięgała czasami 6%);
  • cykl Calvina-Bensona oraz zagadnienia związane z jasną fazą fotosyntezy – skuteczność odpowiedzi wyniosła odpowiednio 6% w przypadku cyklu Calvina-Bensona i 1% w przypadku odpowiedzi o rolę fotosystemów w fotosyntezie;
  • ekspresja informacji genetycznej oraz jej regulacja – umiejętność np. posługiwania się tabelą kodu genetycznego było skuteczne w zaledwie 7% odpowiedzi na maturze w 2022 roku; co ciekawe, jeszcze w 2016 roku 25% maturzystów udzieliło poprawnej odpowiedzi do zadania maturalnego wymagającego skorzystania z tabeli kodu genetycznego; również zagadnienia dotyczące regulacji ekspresji informacji genetycznej dotyczyła (głównie mechanizmu działania operonu u bakterii) stanowiły wyzwanie dla wielu maturzystów (w 2018 roku zaledwie 5% zdających otrzymało punkty za odpowiedź do zadań z tego tematu);
  • mutacje, prawa Mendla i krzyżówki genetyczne – zadania dotyczące tego obszaru wiedzy biologicznej występowały na każdej maturze, sprawiając niekiedy mniej trudności maturzystom (skuteczność odpowiedzi wymagających znajomości praw Mendla wynosiła między 12% a 31%), niekiedy zaś o wiele więcej – zadania dotyczące mutacji i zmienności skutkowały 4%, a czasami 7% skutecznością;
  • bioróżnorodność i klasyfikacja – z tego działu najtrudniejsze dla maturzystów okazały się zadania dotyczące płazów (skuteczność ok. 3%), porównania owadów i ssaków (skuteczność również 3%), wirusów oraz parzydełkowców (skuteczność na poziomie 6%)


Przykładowe zadania: rok 2023 (formuła 215) zad. 3.2

https://biologia.wiecejnizmatura.pl/app/assessments/banks/1?page=1&assessmentOverlayId=3235

Najtrudniejsze polecenia do zadań z biologii na egzaminie maturalnym


Najczęstszymi i jednocześnie jednymi z najtrudniejszych rodzajów poleceń na egzaminie maturalnym z biologii są polecenia otwarte, zwłaszcza te, które wymagają skonstruowania bardziej złożonej odpowiedzi niż tylko podanie nazwy procesu, elementu lub struktury.

Najczęstszym poleceniem tego rodzaju zawierały czasownik operacyjny “podaj/nazwij” – pojawiły się 122 razy na maturze z biologii i stanowiły 38,98% wszystkich poleceń otwartych. Średnia skuteczność wykonania najtrudniejszych zadań z tym poleceniem wyniosła 15,11%. Kolejnym częstym i niełatwym poleceniem były polecenia zawierające czasownik operacyjny “wyjaśnij“ – pojawiły się w arkuszach maturalnych aż 107 razy (34,18% wszystkich poleceń otwartych), zaś średnia skuteczność odpowiedzi na najtrudniejsze polecenia tego typu wyniosła 12,50%. Kolejnym trudnym i często pojawiającym się na maturze z biologii poleceniem okazało się “określ i uzasadnij” – 86 razy (27,48% wszystkich poleceń otwartych). Średnia skuteczność odpowiedzi na najtrudniejsze polecenia zawierające ten czasownik operacyjny wyniosła w latach 2015-2023 13,29%. 

Osobnym typem poleceń na egzaminie maturalnym  biologii, o którym warto wspomnieć, to polecenia dotyczące formułowania problemów badawczych oraz wniosków z doświadczeń. Polecenia tego typu nie należą do najczęściej spotykanych na maturze (8,31% wszystkich poleceń otwartych), jednak średnia procentowa skuteczność odpowiedzi na tego typu polecenia w latach 2015-2023 wyniosła 21,25%. Kursanci uczący się na kursie biologicznym WNM wykazują się skutecznością na poziomie 76,21%, jednak znaczna część zadawanych zespołowi moderatorów pytań dotyczy poprawności odpowiedzi na pytania tego typu – 4371 pytań dotyczących 35 poleceń “sformułuj wniosek” (124,89 pytania na jedno polecenie) oraz 3237 pytań do 20 poleceń “sformułuj problem badawczy” (161,85 pytania na jedno polecenie).

Podsumowanie


Egzamin maturalny z biologii stanowi wyzwanie dla maturzystów, szczególnie tych zainteresowanych medycyną i naukami przyrodniczymi. Analiza raportów komisji egzaminacyjnych i danych z zadań maturalnych wskazuje, że najtrudniejszymi obszarami są bioróżnorodność i klasyfikacja, funkcjonowanie organizmu zwierzęcego oraz ekologia i ochrona środowiska.

Maturzyści często borykają się z poleceniami „wykaż” i „wyjaśnij”, wymagającymi rozbudowanych odpowiedzi otwartych. Konkretnie, tematy dotyczące tkanek roślinnych, fizjologii roślin, układu pokarmowego i układu oddechowego sprawiają najwięcej trudności.

Poza tym, najtrudniejsze tematy to cykl komórkowy, budowa białek, cykl Calvina-Bensona, ekspresja informacji genetycznej, mutacje, prawa Mendla i krzyżówki genetyczne. Polecenia otwarte, zwłaszcza „podaj/nazwij” i „wyjaśnij”, stanowią trudność, a polecenia dotyczące formułowania problemów badawczych i wniosków są stosunkowo rzadkie, ale wymagające. Wskazane jest skoncentrowanie się na wielokrotnych powtórkach z tych obszarów, ze szczególnym uwzględnieniem precyzji odpowiedzi, zastosowania w odpowiedziach odpowiedniej terminologii biologicznej, stylu naukowego, a także interpretacji treści zadań.

Jeśli interesuje Cię nauka z programem nauczania, który zawiera w sobie uwzględnienie wszystkich omawianych powyżej aspektów przygotowania, od typu zadań, poprzez kluczowe zagadnienia jak i możliwość stałej konsultacji z egzaminatorami, to zapraszamy na kursy Więcej niż Matura! Nauka na nich jest spersonalizowana i możesz ją rozpocząć w każdym momencie, niezależnie czy maturę masz za kilka miesięcy czy też za 2 lata!